"OAZA"
Najbardziej znanym prozatorskim utworem Walczaka jest powieść Oaza. Należy ona do sporej w polskiej literaturze grupy "książek zapomnianych", napisanych przez pisarzy nie wspieranych przez okoliczności natury politycznej, środowiskowo-koteryjnej czy pokoleniowo-grupowej. Literackimi antenatami i patronami tej powieści są między innymi Stanisław Ignacy Witkiewicz, Witold Gombrowicz i Sławomir Mrożek - ze względu na zawarte w niej połączenie intelektualnej problematyki z kpiarsko groteskowym widzeniem rzeczywistości, ale i pisarze tacy, jak T.E. Lawrance (Siedem filarów mądrości), Lawrence Durrell (Kwartet Aleksandryjski), Mika Waltari (Egipcjanin Sinuche) - ze względu na przywoływane tu realia egipsko-arabskie oraz pewne wątki starożytnej kultury. Walczak, nawiązując do różnych stylów i tradycji narracyjnych, nie naśladuje, ale ironizuje i łagodnie parodiuje. Oaza mieści się w tradycji prozy luźnych asocjacji myślowych i swobody w operowaniu czasem oraz konwencji literatury pozornej irracjonalności fabularnej, łączonej z od· wołaniami do problemów natury filozoficznej, historiozoficznej, politycznej i obyczajowo-społecznej. Jest pełną rozmachu podróżą do źródeł wewnętrznego "ja" bohatera.
Punkt wyjścia stanowi tu sytuacja życiowa, intelektualna i psychologiczna ludzi z pokolenia potrzeba dotarcia do tragicznie zawikłanych w nadmiarze doświadczeń losów pokolenia ojców - kombatantów drugiej wojny światowej, uczestników różnych frontów wojennych i politycznych barykad, których dzieje i wybory wracają dalekim echem w przeżyciach i odczuciach ich wychowanych w kraju dzieci. Stąd właśnie bierze się w powieści ów wyimaginowany w świadomości narratora świat, zarówno dobrze znającego życie i problemy władzy, boga Amona, jak i sam starożytny oraz współczesny Egipt czy inne kraje (jak jugosłowiańska wtedy Macedonia), znane tyleż z "ojcowskich" wspomnień wojennych, co i z nakładających się na nie przeróżnych lektur, własnych mizernych podróży i wypraw „na wkładkę paszportową” oraz wyobrażeń i tęsknot do mitycznych prapoczątków tradycji śródziemnomorskiego kręgu kulturowego (kojarzących się nieoczekiwanie z wojennymi czy całkiem współczesnymi wydarzeniami i aktualną sytuacją polityczną Polski lat siedemdziesiątych). Owe wyimaginowane krainy pełnią funkcję swoistego spoiwa dla - z ironicznym i sceptycznym dystansem budowanych - refleksji, wynikających z opozycyjnego przenikania się zgrzebnej codzienności z fantazją, zderzania różnych kultur i obyczajów, ewokujących problem niezmienności ludzkiej natury pośród zmienności wydarzeń. Tematem głównym Oazy jest kształtowanie się świadomości sytuacji życiowej młodego Polaka, który musi "uciec aż do Egiptu", aby zagłębić się w meandry narodowej historii, w dzieje i losy pokolenia ojców-kombatantów, po to, by spróbować odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań dotyczących własnej codziennej egzystencji oraz miejsca w społeczno-politycznej rzeczywistości polskiej lat tak zwanego realnego socjalizmu.
Janusz Termer
LEKSYKON PROZAIKÓW Wydawnictwo ISKRY, Warszawa. 2001 r.
(Leksykon zawiera ok. 350 haseł autorskich literatury światowej „od czasów najdawniejszych po współczesność”)
